Bilim İnsanı Dr. Hande Özdinler’den ALS Tedavisinde Önemli Keşif

Türk bilim insanı ve arkadaşlarından ALS hastalığını tarihe gömecek bir çalışma gerçekleştirildi. Özdinler ve ekibi geçen günlerde beyindeki motor nöronlarını sağlıklı tutan ve dejenerasyonu durduran ilk kimyasal maddeyi keşfetti.

Hande Özdinler kimdir?

Boğaziçi Moleküler BiyolojiBölümü mezunu olduktan sonra yine Boğaziçi Üniversitesi'nde Genetik Biyoteknoloji üzerine yüksek lisans gerçekleştiren Özdinler, sonrasında çalışmalarının kapsamını genişletmek için ABD Northwestern Üniversitesi'nde ALS Araştırma Laboratuvarı Kurucu Başkanlığını üstlendi.

Kısaca ALS Hastalığı: Amyotrofik lateral skleroz olarak bilinen, istemli kas hareketinin kontrolünden sorumlu sinir hücrelerinin hasarından doğan nörolojik bir hastalıktır. Söz konusu istemli kaslar, yürüme, çiğneme ve konuşma gibi hareketlerin yapılmasında rol alıyor.

Türk bilim insanı Dr. Hande Özdinler ve ekibi, Lyrica ilacının mucidi Dr. Richard Silverman'ın da desteğiyle gerçekleştirdikleri çalışma sayesinde beyinde ölen motor nöronları iyileştiren ilk kimyasalı keşfetti. NU-9 isimli bu madde ölen motor nöronlarını 60 günlük nbir tedavi sonrasında yeniden sağlılı seviyelere getiriyor. Klinik deneylerin başlaması için ekip araştırmalarını sürdürüyor.

Bu buluş, tıp tarihi için oldukça büyük önem arz ediyor çünkü ALS gibi hastalıkların bir tedavisi söz konusu değildi.

ALS’de beyinde hareketi başlatan sinir hücreleri ve omurilikte kasları kontrol eden alt motor nöronları yozlaşmaya başlar ve aslını unutur. Bu hastalık hızlıca ilerler ve sonunda hastanın ölümüne yol açar. Bugüne kadar HSP ve PLS hastaları için geliştirilmiş bir tedavi ya da ilaç söz konusu değildi, denenen yöntemler de tam olarak iyileşmeyi sağlamıyordu.

Bu ilacın ve tedavi yönteminin geliştirilmesine önemli paya sahip olan Dr. Özdinler: “Üst motor nöronları hareketleri başlatmaktan ve iletmekten sorumludur. Ve bunların hasar görmesi ALS’nin ilk evrelerinde ortaya çıkar. Şimdilik bu hastaların durumlarını düzeltecek herhangi bir tedavi seçeneği yok” diye konuşan Özdinler, “Bizler sağlığını yitiren bu üst motor nöron hasarlanmasını giderecek ilk kimyasal maddeyi bulduk” şeklinde belirtiyor.

23 Şubat 2022 itibariyle Clinical and Translational Medicine dergisinde gerçekleşen yayın sayesinde tüm dünya bu durumdan haberdar olmuş oldu. Özdinler bu çalışmasında Northwestern Üniversitesi kimya anabilim dalı profesörü Richard B. Silverman ile işbirliği gerçekleştirdiğine de değiniyor. NU-9, üst motor nöronlarının ALS hastalığında dejenere olmasına yol açan faktörlerin ikisinde etkili. Araştırma ekibi NU-9’un hatalı protein kıvrımlarının yarattığı üst motor nöron dejenerasyonunu onarıp onarmayacağını anlamak istedi. Farelerde sonuç pozitifti. Bilim insanları bir sonraki etapta hastalıklı üst motor nöronlarının nasıl iyileştiğini araştırdı.

Özdinler,“Üst motor nöronlarının sağlıklı hale getirmek, ALS ve diğer motor nöron hastalıkları için çok önemli” diyor.

Üst motor nöronları beynin hareketleri yöneten bir başkomutanıdır. İstemli hareketler için beynin emrini omurilikteki hedeflere taşırlar. Bu nöronların dejenerasyonu beyin ile omurilik arasındaki bağlantıyı bozarak hastayı felç eder.

Alt motor nöronları ile kaslar arasında doğrudan bağlantı vardır; hareketin uygulanması için kasları kasıp gevşetir. Böylece alt motor nöron faaliyetleri kısmen üst motor nöronları tarafından kontrol edilir.

Özdinler ve ekibi şimdi, faz I klinik denemelerinden önce detaylı toksikoloji ve dosaj ve hedef belirten farmakokinetik çalışmaları tamamlamayacak. Çalışmanın Northwestern Üniversitesi’nden diğer yazarları arasında Özdinlerin yanı sıra 3 genç Türk bilim insanı daha var: Barış Genç, Öge Gözüyok ve  Nuran Koçak. Özdinler 2015 yılında da uluslarası bilim alanından en çok takip edilen “International Innovation” dergisi tarafından “Dünyanın En İyi Buluş Yapan 10 Bilim Akademisyeni”nden biri olarak gösterilmişti.